Ossów - Cmentarz Poległych w Bitwie Warszawskiej 1920 r.

W sierpniu 1920 Ossów znajdował się przy tzw. drodze przyfrontowej, biegnącej pomiędzy I i II linią obrony Warszawy[1]. W dniach 13–14 sierpnia był miejscem zaciętych walk. Wieś atakowały 235. i 236. Pułki Strzelców z bolszewickiej 79. Brygady Strzelców Grigorija Chachanjana oraz 16. pułk z 2. Dywizji Strzelców. Po stronie polskiej walczyły 33. Pułk Piechoty i 36. Pułk Piechoty Legii Akademickiej, wspierane przez 221. i 236. pułki ochotnicze. W boju obie strony straciły po ok. 600 żołnierzy (zabitych, rannych i wziętych do niewoli). Poległo ok. 100 polskich żołnierzy, w tym wielu w wieku od 16 do 18 lat. Poległ tu też kapelan 236. pułku ksiądz Ignacy Skorupka.

W skład cmentarza wchodzi osiem zbiorowych mogił i jedna pojedyncza oraz obelisk.

Obok cmentarza znajduje się kaplica pod wezwaniem Matki Boskiej Zwycięskiej, zbudowana w 1928 według projektu Brunona Zborowskiego, rozbudowana w 1982 oraz dzwonnica z 1932. Wewnątrz kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej i obrazu Jerzego Kossaka Cud nad Wisłą. Niedaleko kaplicy figura Matki Boskiej Zwycięskiej postawiona w 1990. Przy wejściu na cmentarz głaz-pomnik Józefa Hallera, dowódcy frontu i generalnego inspektora Armii Ochotniczej.

W okresie od II wojny światowej do lat 90. XX wieku władze przesunęły granicę rembertowskiego poligonu tak, że kaplica i cmentarz znajdowały się w jego obrębie. Przed wejściem ustawiono tablicę z napisem "Teren Wojskowy – wejście grozi śmiercią"[2].

23 kwietnia 2010 z inicjatywy Lasów Państwowych na cmentarzu w Ossowie posadzono 96 Dębów Pamięci upamiętniających ofiary katastrofy lotniczej w Smoleńsku[3]. W 2012 to miejsce zostało nazwane Panteon Bohaterów Sanktuarium Narodowym w Ossowie[4]. Na jego terenie ustanowiono pomniki indywidualnych osób, które zginęły w katastrofie smoleńskiej: 17 czerwca 2012 odsłonięto popiersie prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego[5][6], 15 sierpnia 2012 Tadeusza Płoskiego[7][8], 9 kwietnia 2013 Ryszarda Kaczorowskiego[9], 16 sierpnia 2013 Franciszka Gągora[10], 26 kwietnia 2014 Macieja Płażyńskiego i Wojciecha Lubińskiego[11], 15 sierpnia 2014 Andrzeja Błasika i Mirona Chodakowskiego[12], 11 kwietnia 2015 Anny Walentynowicz i Janusza Kurtyki[13], 15 sierpnia 2015 Bronisława Kwiatkowskiego i Stefana Melaka[14], 9 kwietnia 2016 Władysława Stasiaka[15], 8 kwietnia 2017 Aleksandra Szczygło i Ryszarda Rumianka[16], 7 kwietnia 2018 Zbigniewa Wassermanna[17], 20 sierpnia 2018 Stanisława Zająca[18].

15 sierpnia 2014, w 94. rocznicę bitwy warszawskiej, została odsłonięta w Ossowie tablica upamiętniająca ośmiu dowódców polskich oddziałów uczestniczących w walkach, którzy w 1940 zostali ofiarami zbrodni katyńskiej; upamiętnieni zostali gen. dyw. Stanisław Haller, gen. dyw. Henryk Minkiewicz, gen. dyw. Leonard Skierski, gen. bryg. Bronisław Bohaterewicz, gen. bryg. Kazimierz Orlik-Łukoski, gen. bryg. Mieczysław Smorawiński, płk dypl. Stefan Kossecki, ppłk. Wilhelm Kasprzykiewicz[19][20].